Sieroty - Wszystkich Świętych
Dekanat:
Toszek |
Powiat:
gliwicki |
Gmina:
Wielowieś |
Adres:
44-187 Sieroty, Kościelna 19
Około 25 km na północ od Gliwic, na trasie Pyskowice-Olesno, leży malowniczo położona wioska Sieroty, należąca obecnie do gminy Wielowieś. Miejscowość posiada bardzo stary rodowód. Już w roku 1299 w dokumencie biskupim w grupie świadków wymieniony jest pleban "Adam z Syrota". W 1447 roku parafię wymienia spis świętopietrza autorstwa archidiakona Mikołaja Wolfa. Trzeba przyznać, że na 21 wymienionych parafii starego archiprezbiteratu toszeckiego (w spisie nie wymieniono parafii w Kamieńcu z 1451 roku) parafia w Sierotach ustępowała swoim rodowodem tylko Toszkowi, Pyskowicom i Kotulinowi. Parafii nie oszczędziły zawirowania reformacyjne. Około 1546 r. przeszedł na luteranizm właściciel Sierot Krzysztof von Czornberg (jego stryj był archidiakonem opolskim). Około 1570 roku luterański predykant zamieszkał także przy kościele w Zacharzowicach. Uszczuplenie beneficjów kościelnych doprowadziło z czasem do połączenia obu kościołów w ramach jednej parafii. W 1629 roku Sieroty i Zacharzowice stały się ponownie katolickie. Parafia borykała się często z obsadą beneficjum ze względu na skąpe dochody proboszczów. Również i liczba mieszkańców obu wiosek była niewielka. W 1783 roku w Sierotach mieszkało 228 mieszkańców, w Zacharzowicach zaś zaledwie 74 mieszkańców. Jeden z ówczesnych proboszczów: ks. Andrzej Jeziorski (późniejszy proboszcz w Sadowie) założył w 1716 roku – istniejącą do dzisiaj w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu – zbiorczą księgę chrztów, ślubów i pogrzebów. W latach 70-tych ubiegłego wieku proboszcz z Sierot ks. Joachim Dembończyk sprawował także posługę duszpasterską dla wiernych z Pniowa, należących wcześniej do parafii w Paczynie. Obecnie do parafii należą: Sieroty, Zacharzowice, Chwoszcz i Pniów. Od 2007 roku posługę duszpasterską wśród wiernych sprawuje ks. Henryk Bensz.
Wśród gęsto porastających cmentarz parafialny drzew znajduje się murowano-drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Kościół i cmentarz otacza mur z kamienia łamanego, zapewne z XVIII wieku. Dokument z 1299 roku sugeruje, że miejscowość posiadała już swój własny kościół. Najstarsze zachowane drewniane elementy dzisiejszego kościoła pochodzą z 1457 roku. Datę budowy ustalono na podstawie badań dendrochronologicznych przeprowadzonych w 2008 roku. Murowane prezbiterium pochodzi z 1470 roku, o czym świadczą odkryte w latach 30-tych ubiegłego wieku gotyckie freski (inni za rok budowy prezbiterium i powstania gotyckich fresków podają rok 1479). Nawa kościoła wzniesiona była z drewna, obok zaś znajdowała się wolno stojąca dzwonnica. Z końcem XVI wieku kościół zamieniono na protestancki, co – być może – wiązało się z zamalowaniem fresków. W 1687 roku nad dachem świątyni wzniesiono drewnianą sygnaturkę. W 1696 roku kościół znajdował się w bardzo złym stanie. W opracowaniach naukowych podaje się 1700 rok jako okres, w którym kościół miał spłonąć razem z całą wioską. Badania dendrochronologiczne nie potwierdziły tejże opinii. Mało tego, obraz w szczycie predelli ołtarzowej, przedstawiający św. Floriana ratującego przed pożarem kościół w Sierotach, sugeruje, że pierwotny kościół nie uległ spaleniu, chociaż jego struktura była bardzo nadwyrężona. W 1707 roku zakończono prace remontowe w prezbiterium oraz wybudowano dzisiejszą drewnianą nawę. Obok kościoła wzniesiono drewnianą wieżę. Obecną wieżę, złączoną z nawą kościoła, wzniesiono w 1770 roku. Na przestrzeni lat kościół odnawiano w latach: 1895, 1904, 1907 i 1959. Nie wiadomo, czy kościół był konsekrowany. W 1720 roku biskup Sommerfeld nie konsekrował świątyni uznając, że posiada ona swój starożytny rodowód. Potwierdził tylko, że rocznica dedykacji kościoła obchodzona jest w 18-tą niedzielę po uroczystości Zesłania Ducha Świętego.
Kościół jest orientowany. Prezbiterium i zakrystię wzniesiono z kamienia łamanego. Mury z zewnątrz i wewnątrz otynkowano. Prezbiterium zamknięte trójbocznie. Przy nim od północy prostokątna zakrystia z emporą na piętrze, otwartą do wnętrza niską arkadą o łuku koszowym. Schody na emporę w drewnianej dobudówce przyległej do zakrystii od zachodu. Nawa drewniana, zbudowana z drewna jodłowego, prostokątna, szersza od prezbiterium, o konstrukcji zrębowej, otoczona wydatnymi sobotami. W prezbiterium i emporze sufit, w zakrystii sklepienie kolebkowe, w nawie sklepienie pozorne o łuku zbliżonym do koszowego. Chór muzyczny z prospektem organowym, wsparty na dwóch toskańskich kolumnach, z balustradą faliście wygiętą o wypukło wklęsłej linii. Od zewnątrz prezbiterium i zakrystia opięte szkarpami gotyckimi z kapnikami krytymi dachówką. Okna w południowej ścianie prezbiterium zamknięte łukiem segmentowym, okno wschodnie zamknięte półkoliście. Nawa z wydatnym zadaszeniem gontowym w dolnej części ścian. Okna w nawie zamknięte łukiem segmentowym, w ozdobnych obramieniach drewnianych. Dachy pobite gontem: nawy i prezbiterium dwuspadowe (w prezbiterium dach wyższy niż dach nawy). Dach zakrystii pulpitowy. Nad prezbiterium wieżyczka na sygnaturkę ośmioboczna, z latarnią zwieńczoną kopułką, pobita gontem. Wieża od zachodu o konstrukcji słupowej, na rzucie zbliżonym do kwadratu, o ścianach zwężających się ku górze, szalowanych deskami, zwieńczona cebulastym hełmem z ośmioboczną latarnią, pobitym gontem. W przyziemiu wieży kruchta. Dwoje drzwi okutych: z prezbiterium do zakrystii z około 1700, a także do nawy od zachodu z drobnymi okuciami o cechach gotyckich, uzupełnionymi również około 1700 roku.
Do najcenniejszych zabytków kościoła w Sierotach należy gotycka polichromia na ścianach prezbiterium i filarach tęczy z ok. 1470, przypisywana mistrzowi malowideł z kościoła Wszystkich Świętych w Jemielnicy. Malowidła zostały odsłonięte w latach 1935-6. Wiele scen jest nieczytelnych lub też nie do końca jasnych. Niemniej wnikliwy obserwator dostrzeże wśród licznych tematów swoistej biblii pauperum sceny z życia Chrystusa i przedstawienia postaci świętych. Na ścianie południowej artysta wymalował m.in. sceny Zwiastowania, Bożego Narodzenia, Hołdu Trzech Króli i Ucieczki do Egiptu. Między oknami duża scena Sądu Ostatecznego. Na ścianie północnej sceny w trzech strefach m.in.: Wskrzeszenie Łazarza, Chrystus w Ogrójcu (dwie kwatery), Pocałunek Judasza, Biczowanie (?), Cierniem Ukoronowanie, Chrystus przed Piłatem, Niesienie krzyża, Zstąpienie do otchłani i "Chrystus w studni" oraz Wniebowstąpienie. Na południowym filarze tęczy Matka Boska z Dzieciątkiem w glorii. Charakterystyczne również przedstawienie św. Krzysztofa przeprawiającego się przez rzekę z Dzieciątkiem Jezus na grzbiecie. Przy ambonie nowsza polichromia barokowa z kartuszem herbowym.
Ze starymi malowidłami pięknie synchronizuje późnorenesansowy ołtarz główny z 1622 roku, z fundacji ks. Piotra Krockiera, dziekana toszeckiego. Jak w sztuce gotyckiej dominowały podziały pionowe (wyobrażające łączność ziemi z rzeczywistością niebieską), tak układ renesansowego ołtarza jest dwupoziomowy w podziale poziomym. W predelli ołtarza główne malowidło przedstawiające Matkę Boską Królową Niebios adorowaną przez świętych (na pierwszym planie patronowie Śląska – św. Jacek i św. księżna Jadwiga). Malowidło autorstwa Wojciecha Eliasza z Krakowa pochodzi z 1847 roku. W górnej części predelli postać św. Floriana ratującego przed pożarem wioskę Sieroty. Padający strumień wody na kościół sugeruje nam wiązać malowidło z pożarem sprzed 1707 roku. Ołtarz dopełniają rzeźby świętych: czterech Ojców Kościoła (renesansowe) oraz późnogotyckie rzeźby z końca XV wieku Jadwigi i Ludwika (bądź też Katarzyny). Ambona barokowa z pierwszej połowy XVIII w., chrzcielnica klasycystyczna z pierwszej połowy XIX w. Organy barokowe z pierwszej połowy XVIII w., przeniesione z Zimnic Wielkich w 1937 roku. Wyposażenie kościoła dopełniają dwa dziewiętnastowieczne, neobarokowe ołtarze boczne: lewy z obrazami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Barbary w zwieńczeniu oraz prawy z obrazami św. Józefa z Dzieciątkiem i św. Anny z Maryją w zwieńczeniu.
Ze względu na wysoką wartość historyczną w depozyt dla Ośrodka Formacyjno-Edukacyjnego Diecezji Gliwickiej w Pocysterskim Zespole Klasztorno-Pałacowym w Rudach przekazano późnogotyckie rzeźby: Matki Boskiej i św. Józefa z ok. 1480 roku (z grupy Bożego Narodzenia, konserwowane przez J. Mrzygłoda w 1941 roku i w 2006 roku przez A. M. Barskiego z Nysy) oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z około 1500 roku (konserwowana w 1941 roku przez J. Mrzygłoda i w latach 2006-10 na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Przykościelny cmentarz zachęca do refleksji i zadumy nad ludzkim życiem, jego przemijaniem i powołaniem nas do wieczności. Warto także na chwilę popatrzeć na pomnikowy wiąz znajdujący się w ogrodzie plebani.
Wersja mobilna
